Teoria wypierania motywacji zakłada, że ludźmi kieruje nie tylko motywacja zewnętrzna (np. wykonywanie czynności dla osiągnięcia nagrody czy korzyści), ale także motywacja wewnętrzna (np. praca dająca satysfakcję, chęć zgłębienia tematu z czystej ciekawości). Teoria ma szerokie zastosowanie w zarządzaniu zarówno jednostkami, jak i zespołami. Możemy z niej skorzystać nie tylko motywując innych, ale także samemu próbując znaleźć motywację do pracy. Czym jest Teoria wypierania motywacji i jak wykorzystać ją w pracy z drugim człowiekiem?
Czym jest motywacja?
Motywacja jest ogólnie definiowana jako stan gotowości do podjęcia określonego działania, u podłoża którego stoją procesy psychologiczne i fizjologiczne. Procesy motywacyjne kierują zachowania na osiągnięcie konkretnego celu. Pracodawcy widząc, że skupienie się na procesach motywacyjnych przynosi lepsze efekty wykonanej pracy, zaczęli przywiązywać do nich większą wagę. Wyróżnia się dwa rodzaje motywacji (wewnętrzną i zewnętrzną). Zewnętrzna motywacja pojawia się kiedy potrzeby jednostki są wzbudzane przez zewnętrzne czynniki np. nagrody czy kary. Natomiast motywacja wewnętrzna dotyczy wzbudzania potrzeb ukrytych w człowieku. Mogą one dotyczyć różnych obszarów życia. W metodzie Reiss Motivation Profile do motywatorów należą między innymi Władza, Ciekawość, Piękno czy Porządek.
Teoria wypierania motywacji
Teoria wypierania motywacji opiera się na założeniu, że ludźmi kierują jednocześnie dwa rodzaje motywacji (wewnętrzna i zewnętrzna). Zakłada ona ciągłą interakcję między dwoma rodzajami motywacji. Zewnętrzne interwencje mogą zatem powodować wzrost (efekt pobudzania) lub spadek (efekt wypierania) motywacji. Tradycyjne ekonomiczne podejścia podchodziły do motywacji w sposób dość wąski i ograniczony skupiając się głównie na jej zewnętrznym aspekcie. Teoria więc stanowi połączenie między koncepcją ekonomiczną a psychologiczną. Głównym pytaniem, które stawia sobie teoria wypierania motywacji jest “kiedy i dlaczego zachodzi wypieranie?”. Jest to również zagadka, na którą odpowiedź próbują znaleźć menedżerowie czy szefowie firm. W efekcie wypierania motywacja wewnętrzna zostaje wyparta, jeśli zewnętrzna interwencja jest traktowana jako zagrożenie dla autonomii. Efekt może wystąpić również jeśli przełożony nie docenia kompetencji lub motywacji pracownika. Obie sytuacje łączą się z dwoma motywatorami. Utrata autonomii może być szczególnie demotywująca dla osób o wysokim natężeniu motywatora Władza. Natomiast podważanie kompetencji i motywacji może być spowodowane dużą potrzebą Uznania, która w tym wypadku zostaje zaniedbana. Badania również pokazują, że motywacja pieniężna czy kary mogą obniżyć motywację wewnętrzną.
Jak używać teorii w pracy z drugim człowiekiem?
Znajomość, kiedy zachodzi efekt wypierania, jest bardzo istotna dla skutecznego funkcjonowania pracowników. Jeśli efekt wypierania jest wystarczająco duży, wydajność drastycznie się obniża. Podobnie warto zastanowić się, co wywołuje w naszym pracowniku efekt pobudzenia – sytuację, w której pracownik postrzega motywator zewnętrzny jako wspierający i wtedy motywacja wewnętrzna zostaje pobudzona. Mimo dobrych intencji motywator zewnętrzny może generować efekt wypierania. Jednym z dobrych sposobów na zadbanie o efekt pobudzenia jest poznanie motywacji naszego pracownika. Reiss Motivation Profile pozwala zdiagnozować podświadome potrzeby, które wpływają na codzienne zachowanie. Zaspokajanie ich powinno pobudzać motywację pracownika i wywoływać efekt wspierania. Właśnie dlatego należy podchodzić do motywacji pracownika w sposób indywidualny. Biorąc pod uwagę, że pracujemy często z zespołami i w wieloosobowych przedsiębiorstwach indywidualizacja może wydawać się trudna a czasem nawet niemożliwa. Jednak to właśnie poznanie pracownika pozwala na pełne zmotywowanie go do wykonywania obowiązków. Efektywne sposoby i rodzaje motywowania są silnie skorelowane z indywidualnymi preferencjami.
Autor: Katarzyna Janas